KYC वा Know Your Customer, भनेको ग्राहकको पहिचान गर्ने र उक्त पहिचानको सम्पुष्टी गर्ने माध्यम हो । KYC को मुख्य उद्देश्य भनेको वित्तीय संस्थाहरूले आफ्ना ग्राहकहरूको वित्तीय गतिविधिहरू बुझ्न र सम्भावित जोखिमहरूको मूल्याङ्कन गर्नका लागि ति ग्राहकहरूको बारेमा पर्याप्त जानकारी छ भनी सुनिश्चित गर्नु हो। 

 

डिजिटल रूपान्तरणको बढ्दो बृद्धिले पहिचान चोरी, सम्पत्ति शुद्धीकरण, र वित्तीय ठगी जस्ता कुनै पनि गैरकानूनी गतिविधिहरू विरुद्ध लड्न चाहिने राम्रो डिजिटल ग्राहक पहिचान सम्बन्धि समाधान तथा उपायको आवश्यकतालाई प्रस्ट गर्दछ। नेपाल राष्ट्र बैंक, नेपालको केन्द्रीय बैंकले कुनै पनि किसिमको आर्थिक कारोबार गर्न चाहने सबै ग्राहकका लागि KYC पहिचान तथा सम्पुष्टी अनिवार्य गरेको छ । उक्त प्रभावकारी KYC कार्यक्रमको लागि निम्न तीन बुदाहरू आवश्यक देखिन्छन्: 

 

1. ग्राहक पहिचान कार्यक्रम (Customers Identification Program)

KYC प्रक्रियाको पहिलो चरण भनेको ग्राहकले आफू हो भनी दाबी गरेको व्यक्ति ठिक हो या होइन भनी स्थापित गर्नु हो। उक्त चरणमा निम्न लिखित बुदाहरु समावेश हुन्छन्: 

• नाम 

• ठेगाना 

• जन्म मिति 

• सरकारी प्रमाणीकरण भएका मान्य कागजातहरू (नागरिकता, इजाजतपत्र, राहदानी, मतदाता कार्ड) 

 

सान्दर्भिक व्यक्तिगत जानकारी र पहिचान कागजातहरू जम्मा गर्नु, तिनीहरूको सम्पुष्टी गर्नु, र ग्राहकको वैध पहिचान पुष्टि गर्न तिनीहरूलाई प्रयोग गर्नु KYC verification एक धेरै महत्त्वपूर्ण प्रक्रिया हो। 

 

2. ग्राहक पहिचान (Customer Due Diligence)

ग्राहक पहिचान भनेको ग्राहकको जोखिम स्तर जाँच्ने र प्रमाणित गर्ने प्रक्रिया हो। उक्त प्रक्रिया तीन तहमा विभाजन गर्न सकिन्छ: 

 

• आधारभूत ग्राहक पहिचान 

आधारभूत ग्राहक पहिचान सबै ग्राहकहरुलाई उनीहरुको जोखिम को स्तर स्थापित गर्न को लागी गरिन्छ। यसले थप जानकारी सङ्कलन, ग्राहकको स्थान स्थापना, र कारोबारको प्रकार वा ढाँचाहरू विश्लेषण गर्ने प्रक्रियाहरु समावेश हुन्छन् । 

 

• सरलीकृत ग्राहक पहिचान  

 सरलीकृत ग्राहक पहिचान ग्राहकहरू वा पहिचान सम्पुष्टीको लागि मद्दत गर्ने द्रुत मोडेल हो। यो प्रयोग गरिन्छ जब त्यहाँ सम्पत्ति शुद्धीकरण, कर छली, आपराधिक वा आतंकवादी वित्तपोषण, र अन्य वित्तीय अपराधहरूको कम जोखिम हुन्छ। 

 

• बृहत ग्राहक पहिचान     

बृहत ग्राहक पहिचान उच्च जोखिम वा ठूला कारोबारहरूको लागि डिजाइन गरिएको हो। बृहत ग्राहक पहिचान दृष्टिकोण अन्तर्गत विस्तृत विश्लेषण उच्च जोखिममा भएको ग्राहकको लागि गरिन्छ। यसमा ग्राहकहरूबाट थप जानकारी प्राप्त गर्ने र सङ्कलन गर्ने, एजेन्सीहरू वा सार्वजनिक स्रोतहरूसँग थप जाँचहरू, वा खाताहरू र लेनदेनहरूमा विस्तृत अनुसन्धान गर्ने प्रक्रियाहरु समावेश छन्। 

 

बृहत ग्राहक पहिचान एक निरन्तर प्रक्रिया हो जुन नयाँ ग्राहकलाई अनबोर्डिङ गर्दा मात्र नभई ग्राहकको वित्तिय गतिविधि र जोखिम प्रोफाइल समय संग परिवर्तन हुन सक्छ। तसर्थ, आवधिक सीडीडी अनुगमन समय समयमा सञ्चालन गर्नुपर्छ। 

 

3. निरन्तर अनुगमन (Ongoing Monitoring)

Know Your Customer (KYC) भनेको अनबोर्डिङको क्रममा नयाँ ग्राहकहरू जाँच्ने मात्र होइन। निस्सन्देह, ग्राहकहरूको पहिचान र प्रारम्भिक जोखिम स्तर स्थापित गर्न धेरै महत्त्वपूर्ण छ । तर एक पटक ग्राहक अनबोर्ड भएपछि, उनीहरूको व्यवहार र जोखिम स्थिति ट्र्याक राख्नु पनि धेरै महत्त्वपूर्ण छ। निरन्तर अनुगमनले ग्राहक गतिविधि र वित्तीय व्यवहारमा परिवर्तनहरू पहिचान गर्न मद्दत गर्दछ । जसले जोखिम प्रोफाइल वा थप अनुसन्धानमा समायोजन गर्न सक्छ। 

 

 

तसर्थ, KYC Verification अनिवार्य छ र संगठन, र प्रयोगकर्ता दुवैको लागि लाभदायक छ। नमस्ते पे जस्ता डिजिटल वालेटमा प्रयोगकर्ताहरूले KYC verified प्रयोगकर्ता हुनका लागि नागरिकता (दुवै पक्ष), मतदाता कार्ड, इजाजतपत्र र राहदानी जस्ता प्रमाणित कागजातहरू अपलोड गर्नुपर्दछ । तर सो प्रक्रियामा विभिन्न कारणले KYC अस्वीकृत हुन सक्छ। 

 

नमस्ते पे मा KYC Verification गर्दा अस्वीकृति हुनुका विभिन्न कारणहरु रहने गर्दछन् । जस्  मध्ये केहि प्रमुख कारणहरु निम्न अनुसार छन्: 

 

1. अस्पष्ट कागजात अपलोड  

कागजातहरू अपलोड गर्दा, प्रयोगकर्ताहरूले उनीहरूले पेश गरेको कागजात स्पष्ट, सुपाठ्य र कुनै धमिलोपन वा विकृतिबाट मुक्त छ भनी सुनिश्चित गर्नुपर्दछ। अन्यथा, यस्ता समस्याहरूको कारण KYC अस्वीकृत हुन्छ।

 

2. कागजातको दुवै तर्फ समावेश नहुनु

प्रमाणीकरण प्रक्रिया पूरा गर्न एक पूर्ण कागजात आवश्यक छ। र नागरिकताको मामलामा कागजातको अगाडि र पछाडि दुवै पक्ष अनिवार्य छ। कृपया सुनिश्चित गर्नुहोस् कि तपाइँका कागजातहरूको दुवै पक्ष ठीकसँग अपलोड गरिएको छ या छैन।

 

3. कागजातको पूर्ण तस्वीर अपलोड नगर्दा

तपाईंको कागजातको पूर्ण तस्बिर अपलोड गरि तपाईंको पहिचान सही रूपमा सम्पुष्टी गर्न आवश्यक छ। प्रयोगकर्ताहरूले आफूले अपलोड गरेको कागजात पूर्ण तस्विरमा छ वा छैन भनी सुनिश्चित गर्नुपर्दछ। 

 

4. अपलोड गरिएको कागजातमा प्रयोगकर्ता नाम / आईडी नम्बर बेमेल भएमा 

भरिएको विवरणहरू अपलोड गरिएको कागजातसँग मिल्नुपर्दछ। शुद्धता सुनिश्चित गर्न क्रस-जाँच गर्नुहोस् कि तपाईंको अपलोड गरिएको कागजातमा जानकारी दर्ता प्रक्रियाको क्रममा प्रदान गरिएको विवरणहरूसँग मेल खान्छ। 

 

5. सरकारी प्रमाणीकरण बिना कागजात 

सरकारले आधिकारिक रूपमा प्रमाणीकरण गरेको वैध कागजातहरू मात्र स्वीकार गरिने हुदा KYC Verified हुन कागजात अपलोड गर्नु अघि प्रयोगकर्ताहरूसँग मान्य र स्वीकृत कागजातहरू रुपमा हुन जरुरि छ । 

 

6. एक भन्दा बढी KYC ID हरु

एक प्रयोगकर्ताको एउटा मात्र KYC ID हुनुपर्दछ। एउटै प्रयोगकर्ताले धेरै आईडीहरूमा एउटै कागजातहरू upload गरि KYC Verification गर्ने पाउदैनन् । तसर्थ, प्रयोगकर्ताहरूले वैध कागजातहरू सहित एउटा वैध खाता खोल्नु पर्दछ। 

 

7. म्याद सकिएको कागजात

म्याद सकिएका कागजातहरू KYC verification लागि स्वीकार्य छैनन्। प्रयोगकर्ताहरूले कागजातहरू अपलोड गर्नु अघि उनीहरूको कागजातहरूको वैधता मिति जाँच गर्नुपर्दछ।

 

8. अन्तर्राष्ट्रिय दस्तावेज/ कागजात

नेपाल सरकारले प्रमाणीकरण गरेका कागजातहरू मात्र मान्य छन्। नेपाल सरकारले प्रमाणीकरण नगरेका अन्तर्राष्ट्रिय कागजातहरू स्वीकार हुदैनन्। त्यसैले KYC अस्वीकृत हुन्छ। त्येसकरण, प्रयोगकर्ताहरूले सुनिश्चित गर्नुपर्दछ कि उनीहरूले अपलोड गरेको कागजात मान्य छ र निर्देशन अनुसार KYC उद्देश्यका लागि स्वीकार गरिएको छ वा छैन।

 

ग्राहक पहिचान कार्यक्रमले व्यापार सम्बन्धमा संलग्न सबैलाई आर्थिक अपराध, भ्रष्टाचार, जालसाजी र आतंकवादबाट जोगाउन मद्दत गर्दछ। KYC ले विश्वव्यापी बजार र संस्थाहरूको अखण्डता कायम राख्छ र व्यापार र उपभोक्ताहरूलाई सुरक्षित रूपमा लेनदेनमा संलग्न हुन सक्षम बनाउँछ। KYC नियमहरूको पालना गर्न असफल हुनुले उपभोक्ताको विश्वासको कमीलाई संकेत गर्दछ। वित्तीय प्रविधि उद्योग बढ्दै जाँदा संगठनहरूले यी नियमहरूको पालना गर्न आवश्यक छ।